تخت جمشید اقامتگاه سلاطین

یكى از بناهاى بسیار عظیم و باشكوه كه براى ساختن آن نیروهاى زیادى مصرف شده ، و مصالح ساختمانى بسیار عظیم و فوق العاده در آن بكار رفته و شاید ده ها سال براى ساختن آن ، معماران و كارگران زیادى بطورى پیگیر مشغول بوده اند، بناى ((تخت جمشید)) است .
تخت جمشید همانگونه كه از آثار آن (در 57 كیلومترى شیراز) پیدا است ، از لحاظ عظمت بنا و زیبائى آنچنان باشكوه است كه هر بیننده را به حیرت مى آورد، و انسان را در این فكر فرو مى برد كه معناى آن چیست ؟ و چرا آنهمه گنجها و رنجها نثار آن شده است ؟!
ما وقتى به این واقعیت پى مى بریم ، كه سفرى به تخت جمشید كنیم و از نزدیك تالارهاى عظیم و كاخهاى بزرگ و سردرها و پلكانها و دالانهاى آن را ببینیم .
كورش كبیر سر سلسله پادشاهان هخامنشى ، نخستین پایتخت خود را در چمنزارهاى پهناور پاسارگاد بنا نهاد، او در پاسارگاد كاخهاى بزرگ ساخت كه اكنون جز ستونهاى آن چیز دیگرى باقى نمانده است .
گسترش سریع امپراطورى هخامنشى باعث شد كه پایگاه دیگرى درست شود، وقتى كه داریوش كبیر سومین پادشاه هخامنشى روى كار آمد، به بناى شهر دیگرى به عنوان پایتخت دست زد كه اكنون آن را ((تخت جمشید)) مى گویند، و یونانیان آنرا ((پرسپولیس )) خوانده اند، داریوش ‍ و سپس پسرش خشایارشا، در این شهر كاخهاى باشكوه ساختند كه اینك آثار آنها بخوبى نمایانگر عظمت آن كاخها است .
بناى تخت جمشید بسال 518 قبل از میلاد شروع شده است ، این بناى عظیم باستانى پس از دوره هخامنشى چندان مورد توجه نبود تا آنكه كاوشهاى علمى و گسترده در اواخر قرن 15 میلادى در مورد این ((بنا)) شروع شد، و از این تاریخ به بعد بود، مردم جهان متوجه این آثار عظیم شدند.
اینك براى پى بردن به عظمت این بنا كافى است كه به طور فهرست ، به ذكر آثار و مشخصات آن بپردازیم .
قسمتهاى مختلف تخت جمشید از این قرارند:
1 - پلكان ورودى .
2 - دروازه خشایارشا معروف به دروازه همه ملتها.
3 - پلكان شمالى آپادانا.
4 - آپادانا.
5 - پلكان شرقى آپادانا.
6 - تالار شورا.
7 - كاخ داریوش (تالار پذیرائى ).
8 - كاخ خشایارشا(تالار پذیرائى ).
9 - تالار صد ستون یا تالار تخت .
10 - دروازه ناتمام .
11 - 12 - 13 - منطقه نظامى .
14 - تالار صد ستون .
15 - تالار 99 ستون .
16 - خزائن شاهى .
17 - جبهه جنوبى صفه مشرف به دشت .
صفه  تخت جمشید در حدود 450 متر درازا و 300 متر پهنا و تقریبا 18 متر ارتفاع دارد.
صفه را حصارى مستحكم در میان گرفته ، و در گوشه شمال غربى آن ، پلكان تاریخى 106 پله اى به عرض تقریبا 8 متر واقع است كه به دروازه خشایارشا منتهى مى شود، این دروازه داراى سه درگاه هر كدام به ارتفاع 11 متر است كه به جانب غرب و شرق و جنوب باز مى شوند، درگاه جنوبى رو به تالارى است كه از آنجا به كاخ آپادانا مى توان رسید.
آپادانا كاخ بزرگ مربع شكلى است به ضلع 85 متر با 36 ستون ، دو راه پله ، یكى در شمال و دیگرى در مشرق آپادانا قرار دارد، كه با نقوش خراج (مالیات ) آوران تزیین شده است . در گوشه جنوب شرقى آپادانا، ((تالار شورا)) واقع است كه پلكان ورودى آن با نقوش برجسته ، تزئین شده است .
سه درگاه تزئین شده و تالار مربع شكلى با چهار ستون دیده مى شود، و در مغرب ((تالار شورا)) قسمتى است كه به علت خرابى زیاد كه به آن راه یافته ، ناشناخته مانده است .
و باز در سوى مغرب كاخ داریوش ، به نام ((كاخ تچر))، تالارى با درگاههاى تزئین شده ، ایوان و تعدادى اطاقهاى كوچك واقع است .
در جنوب این سه بنا، كاخ خشایارشا كه ساختمانش از لحاظ نقشه شبیه به كاخ تچر است با بالكونى مشرف به دشت قرار دارد، از آنجا پلكانى به حرم منتهى مى شود كه شامل ساختمانهاى هم شكل و درگاههاى تزئین شده و دالانى است ، این بناها با ((خزانه شاهى )) مركب از چندین تالار هم شكل ، تمام قسمت جنوبى صفه را تشكیل مى دهد.
گوشه شمال شرقى صفه ، بیشتر به تالار تخت خشایارشا و یا كاخ صد ستون ، اختصاص دارد، كه داراى سر در بزرگ ، حیاط! دالان و تزئینات بسیار بوده و از آنها فقط پایه هاى ستونها برجاى مانده است .
در مشرق صفه ، تالارى است ، داراى ایوان ، و در جنوب تالار چندین اطاق دیده مى شود، بیرون صفه در ضلع جنوبى ، مقبره ناتمام داریوش سوم (331 - 336 ق .م ) قرار دارد، و در شمال غربى آثار پنجره اى با نقوش ‍ برجسته و نزدیك آن ، پایه و ستونهائى كه شاید بقایاى معبدى از عهد سلوكیها باشد دیده مى شود، و در شمال شرقى ، سردرى با تزئینات و در جنوب ، پایه ستونها، استخر و آثار یك كاخ با دالان و كتیبه اى از خشایارشا به سه زبان وجود دارد.
این ترسیم و دورنمائى فشرده و مختصر از تخت جمشید بود، مجسمه ها و عكسهاى مختلف و تزیینها و نقش هاى برجسته و ظریف كاریها، هر یك نیاز به شرحهاى مفصلى دارد با توجه به اینكه آنچه گفته شد، از بقایا و خرابه هاى آنست و به اصطلاح یكى از هزار مى باشد.
آنچه كه در اینجا لازم به تذكر است این است كه درباره این بناى عظیم هر كسى یكنوع مى اندیشد و قضاوت مى كند، فعلا آنچه ما در اینجا درصدد آن هستیم ، عبرت از نكات تاریخى است ، عبرت از این نظر كه آیا ساكنان این تالارهاى سنگى و عظیم و صاحبان این همه تزئینات و نقش ها و آنهمه تجملات چه مقدار از زمان در این تالارها ساكن بودند؟ و با این همه گنجها و وقتها كه صرف آن شده آیا براى صاحبانش ، اقامتگاه همیشگى بود؟ یا عاریه اى ؟ آرى آنچه كه جاوید و باقى مى ماند، عدالت و معنویت است خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل .